روایتی از دیدار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با مراجع عظام تقلید و علما در قم
زهره اسمخانی
چکیده
رهنمودها و راهبریهای علما و مراجع عظام تقلید در دیدار با مسئولان، ترازی برای خطمشی آنها در حوزههای مسئولیتی خواهد بود تا با التزام عملی به اسلام و آرمانهای انقلاب اسلامی بتوانند به مسئولیتهای خود بهدرستی عمل نمایند؛ از این رو است که طی سالهای اخیر حضور مسئولان لشکری و کشوری در قم و ملاقات با علما و مراجع عظام تقلید به یک سنت رایج تبدیل شده است.
ملاقات معاون امور زنان و خانواده دولت سیزدهم، دکتر انسیه خزعلی، با علما و مراجع در نیمه آبان سال جاری، یکی از نقاطعطف در کارنامه این معاونت در بدو مسئولیت دولتی به شمار میآید. بدیهی است با توجه به اهمیت موضوع زنان در کشور و چالشهای فراروی آن در ساحتهای مختلف خانوادگی، فقهی، حقوقی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با آن روبرو هستیم، بهرهمندی از رهنمودهای عالمان دین میتواند مسیر اهداف، برنامههای کوتاهمدت و بلندمدت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری را هموارتر سازد. توصیهها و رهنمودهای مراجع عظام تقلید درباره مسئله زنان در کشور میتواند برای معاونت مذکور بهعنوان مرکز تصمیمگیر کلان در حوزه زنان کارگشا باشد. نوشتار پیش رو ضمن پرداختن به محورهای مهم این دیدارها به تحلیل و بررسی اهمیت این دیدارها و ظرفیتهای بالقوه شهر فقاهت، قم، و حوزههای علمیه خواهران در مواجهه با مسائل حوزه زنان میپردازد.
مقدمه
نیمه آبان سال جاری شاهد رویدادی در قم بودیم که هر چند پوشش خبری گستردهای نداشت، اما بررسی و تحلیل این رویداد درخور توجه است. معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری دولت سیزدهم با همراهی هیئتی در روز دوشنبه ۱۰ آبان ماه طی سفری یکروزه وارد قم شدند و به دیدار برخی از علما و مراجع عظام تقلید رفتند. این دیدار در تاریخ کارنامه فعالیت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در ادوار گذشته سابقه نداشته و میتواند نقطهعطف و شروعی مبارک برای معاونت مذکور در دولت سیزدهم به شمار آید.
دیدار با علما و رایزنی با مراکز حوزوی و فقهی در شهر فقاهت، حلقه اتصال با یکی از مراکز سیاستگذار و مجری سیاستهای کلان حوزه زنان کشور است و در صورتی که این تعامل با بزرگان، اندیشمندان اسلامی و متخصصان امر دین توسعه یابد، علاوه بر آنکه میتوان مسائل زنان را از خطا مصون داشت، مسائل اصلی حوزه زنان فرای مسائل سیاسی و حاشیهای مورد توجه قرار خواهد گرفت.
این دیدارها و ابعاد مباحث مطرح شده در این ملاقات میتواند ترازی برای راهبردهای معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در مواجهه با مسائل زنان باشد که در این یادداشت تلاش شده ضمن اشاره به مهمترین محورهای مطرح شده در این دیدارها، نقش و جایگاه علما و بزرگان و ظرفیتهای شهر قم در حوزه زنان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
مهمترین محورهای دیدار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با مراجع عظام و علمای قم
معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری دولت سیزدهم، انسیه خزعلی، در بدو ورود به قم پس از حضور در حرم مطهر حضرت معصومه(س) با آیات عظام نوری همدانی، مکارم شیرازی، علوی گرگانی و نیز حجتالاسلام والمسلمین جواد شهرستانی، نماینده آیتالله سیستانی در ایران، آیتالله سعیدی تولیت حرم مطهر، آیتالله حسینی بوشهری دبیر شورای عالی حوزههای علمیه، آیتالله اعرافی رئیس حوزههای علمیه سراسر کشور و آیتالله فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار ملاقات کرد. علما و مراجع در این دیدار به بیان توصیهها و رهنمودهایی به معاونت امور زن و خانواده ریاست جمهوری پرداختند که به مهمترین نکات این دیدارها میپردازیم:
* آیتالله نوری همدانی در این دیدار نقشه دشمن در مواجهه با مسئله زنان در کشور را نشان دادن چهره ضعیف از زن دانستند که بر این اساس تقویت باورهای دینی دختران و زنان باید در رأس برنامههای فرهنگی باشد و همچنین مهمترین مسئله جامعه امروز حجاب و عفاف است که در حال حاضر فضای جامعه اسلامی در حوزه حجاب و عفاف مطلوب نیست.
* آیتالله مکارم شیرازی در این دیدار با اشاره به اینکه افراط و تفریط در مسیر فعالیت حوزه زنان به جایی نمیرسد، بر ضرورت تولید و تهیه برنامههای مفید و کاربردی برای بانوان در صداوسیما و لزوم تلاش و همت مسئولان امر برای ارتقای جایگاه بانوان در جامعه تأکید کردند که در این زمینه معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با خرد جمعی و همفکری با حوزه علمیه میتواند مشکلات این حوزه را حل نماید.
* آیتالله علوی گرگانی در این دیدار ضمن هشدار درباره تهدید جمعیتی کشور، سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» را اشتباه دانست و گفت که در منطق اسلام بر مسئله فرزندآوری تأکید شده و امید داریم که در آینده شاهد افزایش فرزندآوری در جامعه باشیم و نیازهای آتی کشور بهصورت کامل حل شود.
* حجتالاسلام والمسلمین شهرستانی در این دیدار با بیان اینکه حضرت امام خمینی(ره) با وجود پشتوانه علمی و فقهی از ظرفیت مشاوره با جوانان بهره میبرد، راه برونرفت از مشکلات امروز را بهرهگیری از ظرفیت جوانان و نخبگان کشور دانستند که باید از فرصتهای پیش روی مسئولیت که همیشگی نیست، برای اعتلای اسلام بهره گرفته شود.
* آیتالله سعیدی در این دیدار که در آستانه ورود حضرت معصومه(س) به قم صورت گرفت، با اشاره به مقام والای ایشان، معرفی چنین شخصیتی -که دختر نمونه آلالله است- به جامعه دختران و زنان، آن هم با طرحها و برنامههای مختلف، مهم دانستند و آمادگی آستان حضرت معصومه را برای همکاری با معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در راستای خدمت به جامعه، اعلام نمودند.
* آیتالله حسینی بوشهری در این دیدار با تأکید بر اینکه مسئولیت امور زنان و خانواده مسئولیتی خطیر است، تأکید کرد که کمال مطلوب جامعه، اداره کانون خانواده با محوریت زن و با مدیریت زن متدین به دین اسلام است و مظهر قدرت در هر کشوری وجود نیروی انسانی است که در جامعه اسلامی، خانواده محل تولید و تربیت نیروی انسانی است و آسیبهایی همچون سقط جنین و تحدید جمعیت، از مسائل جدی و کلیدی است که باید بیشاز پیش به آن پرداخته شود.
* آیتالله اعرافی در این دیدار مقوله زن و خانواده را در گفتمان انقلاب اسلامی، گفتمانی نو و مترقی و یکی از ده مسئله محوری و اساسی این گفتمان دانست که هم دیدگاه متحجرانه و کهنه، و هم دیدگاههای مدرنی که برخی از حقوق فکری و معرفتی زن و خانواده را پایمال میکند، در هر دوی این گفتمانها خطا و اشتباه راهبردی است و الگوی ما در مقوله زن و خانواده، همان چیزی است که اسلام فرموده است. نظریه زن و خانواده در اسلام بهخوبی تبیین شده است و تبیین این گفتمانسازی لازم است. اما در این عرصه ما ضعف داریم. در تحولات برنامهای حوزه یکی از محوریترین عرصهها مقوله زن و خانواده است که لازم است ورود بانوان به عرصه علوم اسلامی، ورودی قاعدهمند و تعریفشده باشد.
* آیتالله فاضل لنکرانی در این دیدار با اشاره به اینکه درباره زنان، مسئلهای نمانده که فقه و دین ما برای آن پاسخ درست و منطقی نداده باشد، با این حال افزود: اما این پاسخها بهطور شایسته به جامعه عرضه نشده است. بهعنوان نمونه در زمینه عدالت جنسیتی در باب احکام اسلامی، در ذهن جامعه ما جا افتاده است که احکام اسلامی بر مبنای عدالت است، اما برخی این سؤال را میپرسند که اگر بر مبنای عدالت است چرا ارث زن نصف مرد است. ما در مرکز فقهی ائمه اطهار گفتیم این فکر غلط است و ربطی به قانون عدالت ندارد که ما عدالت را شاخص قرار بدهیم. امید داریم این دولت بتواند روی این تغییر ذهنیت کار کند. بها دادن به بانوان از شاخصههای مهم انقلاب است؛ بهطوری که رشد علمی بانوان در بعضی موارد بیشتر از مردها است. حوزه، نهادهای فرهنگی، دولت، سازمان تبلیغات و این همه نهادهایی که بودجههای فرهنگی کلان دارند، باید به مسئله بانوان توجه ویژه داشته باشند که اگر بانوان از دست بروند انقلاب ضربههای بزرگی میخورد.
اعلام برنامهها و طرحهای معاون امور زن و خانواده دولت سیزدهم در قم
انسیه خزعلی در این دیدارها، طرحها و برنامههای این معاونت را در دو محور کلی اعلام کرد که شامل توانمندسازی زنان در زمینه اشتغال، مقابله با آسیبهای اجتماعی و تصویب و اجرای طرح تحول حوزه زنان بود. وی همچنین گفت: در این زمینه تصویب قوانین جدید برای ارتقای جایگاه زن در جامعه را نیازمندیم که از نظرات علمای دینی و مراجع عظام تقلید در برنامهریزیهای معاونت استفاده خواهد شد.
تحلیل رویداد
طی سالهای اخیر در دولتهای گذشته معدودی از بانوان و کنشگران حوزه زنان در دستگاههای اجرایی و قانونگذاری تلاش کردند با حضور در قم بسیاری از موضوعات نوپا و چالشی حوزه زنان را با مهر تأیید مراجع همراه سازند که به فراخور آن دیدارهایی با برخی از این بزرگان و علما محقق شده است، اما دیدار معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در دولت سیزدهم در کارنامه این معاونت برای اولین بار است که ثبت شده و از آنجا که اصول حاکم بر اندیشه علما بهعنوان تئوریپردازان زن تراز اسلام و انقلاب اسلامی میتواند در ترسیم قوانین و طرحها و برنامههای زنان در کشور مؤثر باشد و این دیدارها میتواند نقطهعطفی برای شروع حرکتی بنیادی و اصولی در مراکز سیاستگذار کلان کشوری در حوزه زن و خانواده باشد.
از سوی دیگر، وجود مراکز پژوهشی و علمی در قم بهعنوان پایگاه فقاهت و علم و اندیشه میتواند پاسخگوی مسائل مستحدثه و مقارن تحولات جامعه در حوزه زنان باشد که با ارائه راهکارهای علمی و پژوهشی، کمک شایانی در عرصه سیاستگذاری باشد.
بدیهی است که حضور بیش از صد مرکز پژوهشی، وجود پژوهشگاه اختصاصی زن و خانواده تحتنظر حوزههای علمیه خواهران، شکلگیری گروههای جهادی حوزوی که در بزنگاهها و بحرانها بازویی محکم در کاهش و حل بحرانها بوده است، و نیز ورود گروههای جهادی بانوان حوزوی در پوششهای مختلف، از جمله حضور در بیمارستانها در بحران اپیدمی کرونا، حضور در غسالخانه اموات کرونایی، مددکاری اجتماعی برای رفع آسیبهای اجتماعی و حضور جهادی در مناطق محروم، نمونههایی از قابلیتها و ظرفیتهای بالقوه بدنه حوزههای علمیه خواهران است که میتوان از چنین ظرفیت فوقالعادهای در راستای اهداف تعیینشده معاونت امور زن و خانواده استفاده نمود.
از آنجا که تحولات جامعه بر تحولات حقوقی و فقهی حوزه خانواده و زنان اثرگذار است و دین و ظرفیتهای دینی و علمی نهفته در قم با وجود بیش از صد مرکز پژوهشی میتواند پاسخگوی این تحولات باشد، بدیهی است که در این راستا نیازمند همراهی علمای دین و از سویی بهرهگیری از ظرفیتهای کارشناسان دین در معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری برای حل و رویارویی با این تحولات هستیم تا در کنار التزام عملی به اصول و مبانی، تحولات جامعه را در مسئله زنان و خانواده لحاظ نمایند. از سوی دیگر هدف اصلی از حضور در قم و دیدار با مراجع، برساختن نمادی از حرکت دولت برای همسویی با مراکز حوزوی تحتاشراف علمای دین است که در تصمیمها و سیاستگذاریهای معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری اثرگذار خواهد بود.
وجود مراکز حوزوی و بزرگی همچون جامعةالزهرا(س) که تاکنون هزاران فارغالتحصیل و طلبه در این مکان تربیت یافته و به مدارج علمی رسیدهاند، و از سویی وجود انجمنهای مختلف علمی، پژوهشی و فرهنگی که در این مراکز توسط طلاب شکل گرفته و در حال فعالیت هستند، گویای ظرفیتی نادیده گرفته شده برای بهرهگیری از توان علمی و کارکردی این مراکز و انجمنها در بخشهای مختلف دولتی است تا بتوانند به کمک بخشهای کلان سیاستگذاری بیایند و مسائل زنان و دختران جامعه اسلامی را در ساحتهای مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حل نمایند. از این رو نیازمند گسترش تعاملات و تفاهمنامههایی میان مدیران و مسئولان این مراکز با معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری هستیم تا ظرفیتهایی که تاکنون محدود و درونحوزوی بودهاند، برای فعالیت برونحوزوی تأمین و تجهیز شود.
هر چند کمتوجهی حوزههای علمیه خواهران به مسائل زنان و عدم معرفی مراکز پژوهشی و حوزوی و صاحبنظران و اندیشمندان حوزوی، علیالخصوص بانوان فعال در این عرصه به مسئولان معاونت، یکی از نقاطضعفی است که به مجموعه حوزههای علمیه وارد است که این امر ناشی از انفعال و درونگرایی در مجموعه عظیم حوزههای علمیه خواهران و جامعةالزهرا است که امید میرود شاهد نگاه برونگرای این مجموعه و گسترش تعاملات و تبادلات علمی و پژوهشی و اشتراک کارهای عملی با مراکز حوزه زن و خانواده کشور باشیم.