تحلیل گفتار حوزه‌های علمیه پس از شهادت سردار مقاومت؛ ویژگی‌های سردار سلیمانی، تسلیت به رهبری، انتقام سخت
حسن اجرایی[1]
مقدمه
پس از حمله موشکی امریکا به دو خودروی حامل سردار سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و ابومهدی المهندس، معاون بسیج مردمی عراق و چند تن دیگر از فرماندهان سپاه قدس ایران و نیروهای نظامی حشد الشعبی در اولین ساعات جمعه سیزدهم دی ۱۳۹۸، چهره‌های حوزوی بسیاری از جمله مراجع عظام تقلید، اساتید برجسته و مدیران ارشد حوزه‌های علمیه و همچنین نهادهای حوزوی در پیام‌های تسلیت و نیز در جریان سخنرانی‌ها، نشست‌ها و مراسمات مختلف، به محکومیت امریکا پرداختند، ویژگی‌های سردار سلیمانی را تشریح کردند، بر تداوم و تقویت جبهه مقاومت تأکید کردند و از انتقام سخت سخن گفتند.
یادداشت حاضر تلاش می‌کند با اتکا به روش تحلیل محتوا، همه تولیدات خبری دو رسانه شاخص حوزوی، یعنی خبرگزاری رسمی حوزه و خبرگزاری رسا را از ۱۳ دی تا ۲۴ بهمن استخراج کند و پیام‌های تسلیت، واکنش‌ها، اظهارنظرها و سخنان مراجع عظام تقلید، نهادهای حوزوی، بزرگان و مدیران ارشد حوزه را به‌مثابه یک متن واحد بیش از ۱۵ هزار کلمه‌ای مورد تحلیل و بررسی قرار داده و با تکیه بر ۱۵ شاخصه استخراج شده از متن مذکور، به تحلیل آن بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که واکنش‌های حوزه‌های علمیه در ایران به شهادت سردار سلیمانی بیشتر بر چه مفاهیمی استوار بود و حوزویان در واکنش‌های خود بر چه مواردی بیشتر پای فشردند.
مفاهیم استخراج شده از متون حوزوی که در ابتدا در قالب ۱۵ شاخصه بررسی شد، عبارت‌اند از:
- دعا برای سردار سلیمانی
- ویژگی‌های سردار سلیمانی
- دلایل محبوبیت سردار سلیمانی
- تسلیت به رهبری
- وحدت ایران و عراق یا وحدت امت اسلامی
- دفاع سردار سلیمانی از عتبات (عراق و سوریه)
- اشاره به جنایت امریکا یا ترامپ
- اشاره به تروریسم دولتی امریکا
- خروج امریکا از منطقه
- انتقام سخت
- آرمان تمدن اسلامی
- مبارزه با داعش
- موشکباران پایگاه نظامی امریکا
- تداوم و تقویت جبهه مقاومت
- حمایت مردم از نظام
در مرحله بعد، تغییراتی در شاخصه‌های استخراج‌شده ایجاد شد؛ به دلیل شباهت و نزدیکی معنایی موارد هفتم و هشتم، نتایج این دو بخش باهم ادغام شد و تبدیل به یک عنوان، یعنی «جنایت امریکا» شد. با توجه به آنکه مفاهیم «آرمان تمدن اسلامی» و «موشکباران پایگاه نظامی امریکا» تنها یک‌بار و فقط توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه مطرح شده بود، از مفاهیم استخراج‌شده کنار گذاشته شد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید احمد خاتمی نیز در سخنان خود، حضور پرشور مردم در تشییع پیکر سردار سلیمانی را به معنای حمایت مردم از نظام اسلامی تحلیل کرده بود که این مفهوم نیز به دلیل آنکه تنها از سوی یک نفر مورد تأکید قرار گرفته بود، کنار گذاشته شد. بقیه مفاهیم، دست‌کم دو بار در گفتارهای مراجع عظام تقلید، بزرگان و مدیران ارشد حوزه ذکر شده‌اند. در نهایت، مجموع مفاهیم استخراج‌شده به یازده مورد رسیده است.
تحلیل گفتارهای مراجع عظام تقلید
از میان مفاهیم پیش‌گفته، در پیام‌های تسلیت و گفتارهای شفاهی مراجع عظام تقلید، تنها به هفت مورد پرداخته شده است؛ دعا برای سردار سلیمانی، اشاره به دفاع وی از عتبات، اشاره به جنایت بودن اقدام به ترور سردار سلیمانی توسط امریکا، انتقام سخت، مبارزه با داعش، تداوم و تقویت جبهه مقاومت و همچنین ویژگی‌های سردار سلیمانی. هر کدام از مفاهیم مذکور حداکثر توسط سه تن از مراجع عظام تقلید مورد تأکید قرار گرفته است که می‌توان فهرستی از آن را به ترتیب بیشترین اشاره به هر کدام از موضوعات نشان داد:
- مبارزه با داعش: حضرات آیات عظام لطف‌الله صافی گلپایگانی، سید موسی شبیری زنجانی و سید علی سیستانی. آیت‌الله صافی گلپایگانی در پیام تسلیت خود سردار سلیمانی را از عاشقان و دلباختگان حضرات معصومین به‌ویژه سالار شهیدان حضرت سیدالشهدا خواند که با پیروی از مکتب نورانی اهل‌بیت، در نبرد با دشمنان اسلام و تروریست‌های خائن و کج‌اندیشان مذهبی، در صف اول مبارزه بود. آیت‌الله شبیری زنجانی نیز تأکید کرد: نقش ارزشمند این شخصیت بزرگ در صیانت از عتبات عالیات ائمه معصومین و سال‌ها مقابله وی با رژیم صدام و فرقه منحوسه داعش در اذهان مؤمنین به‌ویژه دو ملت قدرشناس ایران و عراق محفوظ و ماندگار است.
- دفاع از عتبات: حضرات آیات عظام سید موسی شبیری زنجانی و حسین نوری همدانی. آیت‌الله نوری همدانی با اشاره به خدمات سردار سلیمانی گفت که وی در لبنان، سوریه، عراق و هر کجا که نیاز به مقابله با استکبار و جهاد و حمایت از مستضعفان بود، در صف نخست قرار داشت.
- انتقام سخت: حضرات آیات عظام ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی. آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح کرد که جنایتکاران آمریکایی با این عمل وحشیانه گور خود را کندند و انتقام شدیدی در انتظار آن‌ها است. آیت‌الله نوری همدانی هم اظهار امیدواری کرد که به زودی ضربه محکمی به دشمن بزنیم تا بدانند با این اقدامات در مقاومت سستی به وجود نخواهد آمد. به گفته این مرجع تقلید، بی‌شک شهادت فرماندهان این جبهه و خصوصاً شهید سرافراز حاج قاسم سلیمانی و مهندس ابومهدی فرمانده حشد الشعبی، آینده را روشن و زمینه سقوط قطعی دشمن را فراهم خواهد کرد.
- جنایت امریکا: حضرات آیات عظام ناصر مکارم شیرازی و سید موسی شبیری زنجانی (بدون اشاره به نام دولت آمریکا). آیت‌الله شبیری زنجانی، جنایت ترور سردار رشید حاج قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس و سایر همراهان ایشان را بسیار اسفناک دانست.
- ویژگی‌های سردار سلیمانی: حضرات آیات عظام ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی. آیت‌الله مکارم شیرازی، سردار سلیمانی را مردی بزرگ، کم‌نظیر و بسیار آگاه خواند که نام او در تاریخ اسلام و جهان به‌عنوان سرداری بزرگ باقی خواهد ماند. این مرجع تقلید شیعه، وحدت را مهم‌ترین نیاز امروز جهان اسلام خواند و سردار سلیمانی را منادی وحدت معرفی کرد.
- دعا برای سردار سلیمانی: آیت‌الله‌العظمی حسین وحید خراسانی، «در تماس تلفنی با همسر سردار سلیمانی، ضمن تسلیت و تعزیت به خانواده ایشان، حشر آن بزرگوار با حضرت امیرالمؤمنین و صبر و شکیبایی برای خانواده ایشان را از خداوند متعال خواستار شد».
- تداوم و تقویت جبهه مقاومت: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، تأکید کرد که شهادت سردار سلیمانی هرچند برای مجاهدان و آزادی‌خواهان سنگین است، اما دنیا بداند که مجاهدت‌های انقلابی و اسلامی ادامه خواهد داشت و مانند حاج قاسم زیاد داریم.
تحلیل گفتارهای بزرگان و مدیران حوزه
در تحلیل پیام‌های تسلیت صادرشده از سوی نهادهای رسمی و بزرگان حوزه و همچنین سخنان اساتید مطرح و شناخته‌شده حوزه‌های علمیه، بیان ویژگی‌های سردار شهید قاسم سلیمانی، پررنگ‌ترین مفهوم بوده است و پس از آن، تسلیت به مقام معظم رهبری. مفهوم مهم و پرتکرار بعدی، اشاره به انتقام سخت از عاملان ترور سردار سلیمانی و همراهانش بوده است. فهرست مفاهیم مورد اشاره به همراه اسامی بزرگان، مدیران یا نهادهای حوزه، به ترتیب بیشترین اشاره به موضوعات، عبارت است از:
- ویژگی‌های سردار سلیمانی (۱۷): حجج اسلام و حضرات آیات سید محمدعلی علوی گرگانی، حسین مظاهری، جعفر سبحانی، عباس محفوظی، سید احمد خاتمی، سید علی محقق داماد، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، مرتضی مقتدایی، مهدی هادوی تهرانی، شورای عالی حوزه، جامعه مدرسین، ریاست جامعة المصطفی العالمیة، معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ریاست مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، ریاست دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه.
- تسلیت به رهبری (۱۶): حجج اسلام و حضرات آیات سید محمدعلی علوی گرگانی، حسین مظاهری، ابراهیم امینی، علیرضا اعرافی، عباس محفوظی، محمدجواد فاضل لنکرانی، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، مرتضی مقتدایی، مهدی هادوی تهرانی، شورای عالی حوزه، جامعه مدرسین، ریاست جامعة المصطفی العالمیة، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ریاست مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، ریاست دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه. از این میان، آیت‌الله ابراهیم امینی که پیام تسلیت خود خطاب به مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صادر کرد، ضمن عرض تسلیت به رهبری، نابودی استکبار و امریکای جنایتکار را از خداوند طلب کرد و برای سردار سلیمانی علوّ درجات را مسئلت کرد.
- انتقام سخت (۱۵): حجج اسلام و حضرات آیات سید محمدعلی علوی گرگانی، عبدالله جوادی آملی، سید احمد خاتمی، مرتضی مقتدایی، علیرضا اعرافی، عباس محفوظی، محمدجواد فاضل لنکرانی، مهدی هادوی تهرانی، شورای عالی حوزه، جامعه مدرسین، ریاست جامعة المصطفی العالمیة، معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ریاست مجمع عمومی جامعه مدرسین، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه.
- جنایت امریکا (۱۴): حجج اسلام و حضرات آیات عبدالله جوادی آملی، عباس محفوظی، محمدجواد فاضل لنکرانی، مرتضی مقتدایی، علیرضا اعرافی، علی عباسی، علی‌اکبر سیفی مازندرانی (بدون اشاره به نام امریکا)، مهدی هادوی تهرانی، جامعه مدرسین، ریاست جامعة المصطفی العالمیة، معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ریاست دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه.
- تداوم و تقویت جبهه مقاومت (۱۲): حجج اسلام و حضرات آیات سید احمد خاتمی، مرتضی مقتدایی، محمدجواد فاضل لنکرانی، علی عباسی، شورای عالی حوزه، جامعه مدرسین، ریاست جامعة المصطفی العالمیة، معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه، ریاست مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، ریاست دفتر تبلیغات اسلامی، ریاست مجمع عمومی جامعه مدرسین، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه. در پیام ریاست دفتر تبلیغات اسلامی آمده است: شهادت او فقدان و ثلمه بزرگی است ولی خون پاک او و هم‌رزمانش درخت مقاومت در منطقه را تنومندتر خواهد کرد و نیروی مقاومت محکم‌تر از قبل در میدان جهاد ایستاده و انتقام سختی از کفار و تروریست‌ها خواهند گرفت. در پیام تسلیت معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه نیز تصریح شد که شهادت حاج قاسم سلیمانی تردید را از جان و دل صدها میلیون انسان حقیقت‌جو خواهد زدود و ریشه‌های مقاومت را مستحکم و به اقصی نقاط جهان گسترش خواهد داد.
- دعا برای سردار سلیمانی (۱۰): حجج اسلام و حضرات آیات سید محمدعلی علوی گرگانی، عبدالله جوادی آملی، جعفر سبحانی، محمدتقی مصباح یزدی، ابراهیم امینی، مرتضی مقتدایی، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، مهدی هادوی تهرانی، جامعه مدرسین، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه.
- وحدت ایران و عراق یا وحدت امت اسلامی (۵): حجج اسلام و حضرات آیات مرتضی مقتدایی، علیرضا اعرافی، علی عباسی، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه. حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا اعرافی در پیام تسلیت خود گفت: خون این شهیدان والامقام بار دیگر نشان داد که دو ملت بزرگ ایران و عراق دارای سرنوشتی مشترک بوده و در این راه از نثار خون عزیزترین فرماندهان خود دریغ نخواهند کرد.
- خروج امریکا از منطقه (۵): حجج اسلام و حضرات آیات عباس محفوظی، سید احمد خاتمی، علیرضا اعرافی، علی عباسی، مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه. حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی عباسی گفت: بر همه شخصیت‌های مؤثر و تصمیم‌گیران در عراق عزیز و منطقه لازم است طرحی برای اخراج امریکا از منطقه طراحی کنند؛ گرچه امروزه طرحی برای اخراج نیروهای اشغالگر در پارلمان عراق مطرح شده است.
- مبارزه با داعش (۴): حجج اسلام و حضرات آیات حسین مظاهری، علیرضا اعرافی، مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ریاست دفتر تبلیغات اسلامی. آیت‌الله حسین مظاهری، بر نقش بااهمیت و برجسته این سردار مجاهد در مبارزه با گروه‌های تکفیری خصوصاً داعش که جهان اسلام را با مصائب و حوادث ناگواری روبرو ساخت تأکید کرد و آن را فراموش‌نشدنی خواند.
- دفاع سردار سلیمانی از عتبات (۲): حضرات آیات سید محمدعلی علوی گرگانی و سید علی حسینی میلانی. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی میلانی با تسلیت شهادت سردار سلیمانی، ابومهدی المهندس و همراهان وی، آنان را از مدافعان عتبات عالیات به‌خصوص کربلای معلا معرفی کرد و آن‌ها را دارای حق بزرگی بر عموم اهل ولایت اهل‌بیت دانست که در اجر همه تشرفات زائران شریک‌اند.
- دلایل محبوبیت سردار سلیمانی (۲): حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی عباسی و معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه. حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی عباسی، ریاست جامعة المصطفی العالمیة در مراسم اجتماع طلاب این مرکز حوزوی، درباره دلایل جای داشتن سردار سلیمانی در دل مؤمنان گفت: از خصوصیات این شهید این بود که به تبعیت از مولایش علی جمع بین اضداد کرده بود؛ به‌عبارت‌دیگر در برابر دشمنان، اقتدار، صلابت و شجاعت داشت، اما در برابر دوستان متواضع، فروتن و مهربان بود؛ بنابراین چنین مواردی و معنویت سردار سلیمانی را ماندگار خواهد کرد. گرچه سردار سلیمانی در میان ما نیست اما راهش ادامه خواهد داشت. در پیام تسلیت معاونت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه هم آمده است که اهل ایمان در این حوادث مانند کوه استوار و تزلزل‌ناپذیرند، چراکه ارادت آن‌ها به اسطوره مقاومت از نوع ارادت‌های متداول زمینی و مادی نیست، بلکه آن‌ها برای خدا به سردار سلیمانی عشق می‌ورزیدند و اکنون نیز به تکلیف الهی خود در برابر راه و مرام سردار پرافتخار مقاومت، طبق رهنمودهای امام خامنه‌ای عزیز عمل خواهند کرد. کوردلان نمی‌دانند اگرچه شخص سردار سلیمانی را حذف کردند، اما با همین کار شخصیت و مرام او را ترویج نمودند.
برنامه‌ها و مراسمات مرتبط با شهادت سردار سلیمانی
علاوه بر گفتارهای مراجع عظام تقلید، بزرگان و مدیران ارشد حوزه‌های علمیه که از اولین ساعات شهادت سردار سلیمانی و همراهانش آغاز شد و همچنان ادامه دارد، برنامه‌ها و مراسمات مختلفی از سوی نهادهای حوزوی مانند شورای عالی حوزه، جامعه مدرسین و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه برگزار شد یا طلاب و روحانیان در حوزه‌های علمیه نقاط مختلف کشور، به برگزاری مجالس ختم، سخنرانی و تجمع پرداختند و بیش از ۲۵ برنامه مختلف در این زمینه برگزار شد. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- ۱۴ دی: تجمع حوزویان شیراز در پی شهادت سردار سلیمانی برگزار شد.
- ۱۴ دی: مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی با حضور علما و طلاب و مسئولان حوزه علمیه اصفهان در مدرسه علمیه صدر بازار اصفهان برگزار شد.
- ۱۴ دی: تجمع طلاب حوزه علمیه تهران در پی شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی در مدرسه عالی شهید مطهری تهران برگزار شد.
- ۱۵ دی: محمدهادی رحیمی صادق، مدیر حوزه علمیه تهران به همراه جمعی از معاونان مدیریت حوزه استان تهران، با حضور در منزل سردار سلیمانی، شهادت وی را به خانواده و فرزندان وی تسلیت گفتند.
- ۱۶ دی: هیئت حوزه علمیه قم به سرپرستی غفوری، قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه و جمعی از مدیران ارشد حوزه در مراسم تشییع سردار سلیمانی در کرمان حضور یافتند.
- ۱۷ دی: مراسم بزرگداشت حاج قاسم سلیمانی در مدرسه علمیه آیت‌الله مدنی کاشان برگزار شد.
- ۱۸ دی: طلاب و روحانیان هرمزگانی در مراسم تشییع پیکر سردار سلیمانی در کرمان حضور یافتند.
- ۱۸ دی: مراسم بزرگداشت سپهبد شهید قاسم سلیمانی در حوزه علمیه آذربایجان شرقی برگزار شد.
- ۱۸ دی: مراسم قرائت جزء خوانی قرآن کریم برای شاهدی روح سردار سلیمانی در مدرسه علمیه فاطمةالزهرای آبادان برگزار شد.
- ۲۵ دی: مراسم هفتمین روز شهادت سردار سلیمانی با حضور بانوان طلبه ایرانی و غیرایرانی و همچنین دانشجویان خوابگاهی در جامعةالزهرا، با قرائت دعای توسل و مرثیه‌خوانی برگزار شد.
- ۲۵ دی: کارگاه خوشنویسی و هنرهای تجسمی «نقش نگین سلیمانی» از سلسله برنامه‌های هنر مقاومت توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
- ۲۶ دی: به همت طلاب و روحانیان تیپ امام صادق (ع) قم، آیین کاشت نهال به یاد شهید سردار سلیمانی در منطقه عمومی کوه نمک قم برگزار شد.
- ۲۷ دی: مراسم بزرگداشت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس و جان‌باختگان سانحه هوایی با حضور طلاب و روحانیان در مدرسه علمیه طالبیه تبریز برگزار شد.
- ۳۰ دی: مراسم بزرگداشت شهید سردار سلیمانی در مدرسه علمیه امام باقر کامیاران در استان کردستان برگزار شد.
- ۲ بهمن: روحانیان و طلاب حوزه علمیه یزد در قالب گروه جهادی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی در مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان حضور یافتند.
- ۲۰ بهمن: مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس از سوی آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد.
جمع‌بندی
یکی از دوگانه‌های موجود در فضای حوزه‌های علمیه و مذهبی کشور دوگانه تشیع فرهنگی و تشیع سیاسی است. تشیع فرهنگی به حفظ هویت شیعی باور دارد؛ هویتی که لزوماً با حاکمیت سیاسی شیعه به دست نمی‌آید و بیشتر در بستر ارتباطات فرهنگی و مدنی جاری و ساری است. در مقابل این نگاه، تشیع سیاسی معتقد به ورود به مسائل سیاسی و به دست گرفتن حاکمیت است. تشیع فرهنگی به دنبال غیریت‌سازی‌های سنتی با اتکا به متون دینی است و عمدتاً با اهل سنت زاویه دارد و از سوی دیگر تشیع سیاسی غیریت‌سازی را امتداد داده و به دنبال به‌روزرسانی این غیریت‌سازی است؛ بنابراین عمده زاویه تشیع فرهنگی در زمان حاضر با اهل سنت و وهابیت است و در مقابل، مهم‌ترین دیگریِ تشیع سیاسی، آمریکا و اسرائیل و به‌طورکلی غرب فرهنگی است.
در شرایط فعلی، جریان سنتی حوزه بیشترین قرابت را با تشیع فرهنگی داشته و در مقابل، رویکردهای انقلابی به سمت تشیع سیاسی حرکت می‌کند. این دوگانه طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی در برخی از مواقع تشدید و تضعیف شده است؛ رخداد شهادت سردار سلیمانی به‌عنوان یک شخصیت چندوجهی توانست این دو جریان اصلی در حوزه‌های علمیه را به یکدیگر نزدیک کند. از منظر تشیع فرهنگی، سردار سلیمانی نماد حفظ و پاسداری از حرم‌های اهل‌بیت و عتبات عالیات است و در طرف مقابل، تشیع سیاسی عناوینی همچون انقلابی‌گری، تقویت جبهه مقاومت و مفاهیم مشابه را به‌عنوان مضامین اصلی خود در واکنش به این رخداد انتخاب کردند.
از ابتدای انقلاب اسلامی کمتر رخدادی توانسته است دو جریان پیش‌گفته را تا این حد به نقطه اشتراک برساند. ویژگی‌های پیچیده و ذوابعاد سردار قاسم سلیمانی اما توانست یکی از این بزنگاه‌ها را ایجاد کند و دو جریان تشیع فرهنگی و سیاسی را به یکدیگر نزدیک سازد.
مراسم‌ها و برنامه‌ها:
- ۲ بهمن: حضور روحانیان و طلاب حوزه علمیه یزد در مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان در قالب گروه جهادی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی.
- ۲۷ دی: برگزاری مسابقه قطعه ادبی و دل‌نوشته در سوگ شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس، از سوی مرکز آموزش زبان حوزه‌های علمیه.
- ۴ بهمن: آیین تجلیل از خانواده سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس با حضور آیت‌الله جعفر سبحانی و همچنین مبلغان فاطمی سازمان اوقاف و امور خیریه، هم‌زمان با آیین سوگواره یاس نبوی در مجتمع فرهنگی امامزاده سید علی قم برگزار شد.
- ۱۹ دی: مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی و شهدای مقاومت در حوزه امام امیرالمؤمنین رشت، با سخنرانی تسخیری، نماینده ولی‌فقیه در سپاه استان گیلان.
- ۱۹ دی: کرسی آزاداندیشی با موضوع «شهادت سپهبد قاسم سلیمانی؛ آینده خاورمیانه»، به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
- ۱۴ دی: تجمع حوزویان شیراز در پی شهادت سردار سلیمانی.
- ۱۴ دی: مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی با حضور علما و طلاب و مسئولان حوزه علمیه اصفهان در مدرسه علمیه صدر بازار اصفهان برگزار شد.
- ۲۰ بهمن: مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس از سوی آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در مدرسه علمیه امام کاظم، با حضور جعفر سبحانی، علوی گرگانی، علی عباسی، جواد فاضل لنکرانی، محسن اراکی، عباس کعبی، مرتضی مقتدایی و محمد یزدی برگزار شد.
- ۶ بهمن: گردهمایی دختران سردار سلیمانی با محوریت طلاب و دعوت از سایر بانوان منطقه بازفت در استان چهارمحال و بختیاری در دبیرستان دخترانه تلورد برگزار شد.
- ۱۴ دی: تجمع طلاب حوزه علمیه تهران در پی شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی در مدرسه عالی شهید مطهری تهران برگزار شد.
- ۱۴ دی: اجتماع بزرگ حوزویان در مسجد اعظم قم به دعوت مشترک جامعه مدرسین، شورای عالی و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه و با حضور علیرضا اعرافی، سید احمد خاتمی، سید محمد غروی و محمدجواد فاضل لنکرانی برگزار شد.
- ۱۶ دی: هیئت حوزه علمیه قم به سرپرستی غفوری، قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه و جمعی از مدیران ارشد حوزه در مراسم تشییع سردار سلیمانی در کرمان حضور یافتند.
- ۲۵ دی: کارگاه خوشنویسی و هنرهای تجسمی «نقش نگین سلیمانی» از سلسله برنامه‌های هنر مقاومت توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
- ۲۷ دی: مراسم بزرگداشت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس و جان‌باختگان سانحه هوایی با حضور طلاب و روحانیان در مدرسه علمیه طالبیه تبریز برگزار شد.
- ۱۸ دی: طلاب و روحانیان هرمزگانی در مراسم تشییع پیکر سردار سلیمانی در کرمان حضور یافتند.
- ۳۰ دی: مراسم بزرگداشت شهید سردار سلیمانی در مدرسه علمیه امام باقر کامیاران در استان کردستان برگزار شد.
- ۱۸ دی: مراسم بزرگداشت سپهبد شهید قاسم سلیمانی در حوزه علمیه آذربایجان شرقی برگزار شد.
- ۲۵ دی: مراسم هفتمین روز شهادت سردار سلیمانی با حضور بانوان طلبه ایرانی و غیرایرانی و همچنین دانشجویان خوابگاهی در جامعةالزهرا، با قرائت دعای توسل و مرثیه‌خوانی برگزار شد.
- ۲۶ دی: به همت طلاب و روحانیان تیپ امام صادق (ع) قم، آیین کاشت نهال به یاد شهید سردار سلیمانی در منطقه عمومی کوه نمک قم برگزار شد.
- ۱۵ دی: محمدهادی رحیمی صادق، مدیر حوزه علمیه تهران به همراه جمعی از معاونان مدیریت حوزه استان تهران، با حضور در منزل سردار سلیمانی، شهادت وی را به خانواده و فرزندان وی تسلیت گفتند.
- ۱۴ دی: مراسم بزرگداشت شهید سردار سلیمانی یکشنبه ۱۵ دی در حوزه علمیه بناب با سخنرانی مدیر حوزه علمیه بناب، عبدالمجید باقری برگزار خواهد شد.
- ۲۵ دی: مسلم فرهنگیان، مدیر مدرسه علمیه امام خمینی سنقر و کلیایی از برگزاری یادواره شهدای روحانی در سنقر و بزرگداشت شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی خبر داد.
- ۱۷ دی: اجتماع روحانیان کرمان در پی شهادت حاج قاسم سلیمانی برگزار شد.
- ۱۷ دی: مراسم بزرگداشت حاج قاسم سلیمانی در مدرسه علمیه آیت‌الله مدنی کاشان برگزار شد.
- ۷ بهمن: جشنواره ورزشی طلاب حوزه علمیه استان بوشهر، با نام و یاد سپهبد شهید قاسم سلیمانی، ۱۹ بهمن در بوشهر آغاز می‌شود.
- ۱۸ دی: مراسم قرائت جزء خوانی قرآن کریم برای شاهدی روح سردار سلیمانی در مدرسه علمیه فاطمةالزهرای آبادان برگزار شد.
[1]. دانش‌آموخته حوزه و دانشجوی کارشناسی ارشد
