تحلیل اظهارات مولوی گرگیج و واکنش‌ها به این اظهارات
علی پایدار
مقدمه
سخنان اخیر مولوی گرگیج در نماز جمعه آزادشهر استان گلستان حواشی متعددی داشته است که این حواشی همچنان ادامه دارد. مولوی محمدحسین گرگیج از علمای منطقه بلوچستان است که سال‌ها است به استان گلستان مهاجرت کرده و پس از سکونت در منطقه «گالیکش» علاوه بر مدیریت مدرسه «دارالعلوم فاروقیه» گالیکش، عهده‌دار امامت جمعه اهل‌سنت آزادشهر شده است.
نامبرده در سال‌های گذشته نیز اظهاراتی داشته که واکنش‌هایی را برانگیخته است. گرگیج پیش از این هر عالم اهل‌سنتی که عید غدیر را تبریک بگوید یا در مراسم عید غدیر شرکت کند، منافق خطاب کرده بود. این بار نیز وی در اظهاراتی مشروعیت ازدواج حضرت امام حسین(ع) با جناب شهربانو، دختر یزدگرد سوم پادشاه ساسانی را متوقف بر مشروع دانستن خلافت عمر بن الخطاب، خلیفه دوم دانست. به اعتقاد او اگر مشروعیت خلافت خلیفه دوم پذیرفته نشود، مشروعیت ازدواج امام حسین(ع) با شهربانو و به دنیا آمدن نُه امام از نسل امام حسین(ع) مخدوش خواهد بود.
این اظهارات باعث ناراحتی شیعیان و اهل‌سنت شده و آنان این اظهارات را اهانت به خاندان رسالت دانسته و خواستار برخورد مناسب با مولوی گرگیج شدند؛ اگرچه مولوی گرگیج با صدور بیانیه و همچنین در فایلی تصویری توضیح داد که مقصودش توهین به اهل‌بیت نبوده و از این بابت از همه علاقه‌مندان به خاندان پیامبر(ص) عذرخواهی کرد، اما در نهایت این سخنان منجر به عزل نامبرده توسط آیت‌الله نورمفیدی، نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان از امامت جمعه آزادشهر گردید. در این نوشتار ضمن تحلیل محتوای سخنان مولوی گرگیج، واکنش‌های مختلف به این مسئله تبیین می‌شود.
تحلیل سخنان گرگیج
عمده مسئله‌ای که معرکه آرا گردید این است که آیا این اظهارات را می‌توان مصداق توهین به اهل‌بیت دانست یا اینکه اگرچه کلام باطلی را به زبان رانده است و در وقتی نامناسب این اظهارات را مطرح کرده است، اما نمی‌توان از این اظهارات توهین به اهل‌بیت را برداشت کرد.
به نظر می‌رسد آنچه از ظاهر این کلام به دست می‌آید توهین به خاندان پاک رسالت(ع) نیست، بلکه گرگیج بدون التفات به عواقب این اظهارات تنها برای اثبات یکی از اصول مهم اهل‌سنت که همان مشروعیت خلافت خلفا است، توپ را در زمین طرف مقابل انداخته تا به این نتیجه برسد که یا خلافت خلیفه دوم مشروعیت ندارد یا مشروعیت نسب اهل‌بیت با مشکل روبه‌رو می‌شود تا مخاطب شیعه که تاب شنیدن تشکیک در نسب خاندان پاک نبوی را ندارد مجبور شود مشروعیت خلیفه دوم را بپذیرد.
به دیگر سخن، او از آن جهت که مشروعیت خلافت خلیفه دوم را مسلم می‌داند، در نتیجه هیچ تردیدی در نسب اهل‌بیت(ع) نخواهد داشت و تنها خواسته است بر این نکته تأکید کند که لازمه پذیرش نسب طاهر امامان(ع) که احدی در آن تردید ندارد، پذیرش خلافت خلیفه دوم است. این استدلال چنانچه خواهد آمد، استدلالی صحیح نیست و ملازمه‌ای که او ادعا کرده است، ملازمه‌ای غیرقابل‌قبول است، اما صرف‌نظر از صحت و سقم ادعا، مسلم است که گوینده این استدلال -العیاذ بالله- ناپاکی مولد اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) را اراده نکرده است.
انتقادات علمی به سخنان گرگیج
انتقادات گوناگونی به این سخنان در فضای حقیقی و مجازی صورت گرفته است و می‌توان انتقادات را در دو دسته انتقادات تاریخی و انتقادات فقهی-کلامی مطرح کرد.
برخی از منتقدان مسئله را به‌لحاظ تاریخی مورد کنکاش قرار داده و اشکالاتی را مطرح کرده‌اند. تردید در اصل وجود دختری به نام شهربانو توسط برخی مانند مرحوم سید جعفر شهیدی، اختلاف متون تاریخی در موضوع زمان اسارت شهربانو و دختران یزدگرد (برخی آن را در زمان عثمان می‌دانند، نه عمر)، عدم تطابق به‌لحاظ سنی (به‌صورتی که اگر شهربانو در زمان خلیفه دوم در مدینه حضور داشته، سن امام حسین(ع) بیش از یازده سال نبوده و امکان ازدواج وجود نداشته است) و نکات تاریخی دیگری از این دست، از جمله مواردی است که به‌لحاظ تاریخی اصل سخن گرگیج را با اشکال روبرو می‌کند.
برخی دیگر از منتقدان اما ماجرا را به‌لحاظ فقهی-کلامی بررسی کرده‌اند؛ به این بیان که طبق نقل معروف، خلیفه دوم شهربانو را به امام نبخشیده است تا به‌صورت ملک یمین (کنیز) به محرمیت امام حسین(ع) درآید، بلکه شهربانو طبق پیشنهاد حضرت امیر(ع) مبنی بر اکرام بزرگ‌زادگان ایرانی، با انتخاب خود، امام حسین(ع) را به‌عنوان همسر انتخاب کرده است. علاوه بر اینکه به‌لحاظ فقهی، عدالت شرط در عاقد نیست و هر کسی حتی اگر فاسق و غاصب باشد نیز می‌تواند صیغه عقد را جاری کند. همچنین طبق نظر شیعه، همه امور متوقف بر اذن امام است و اگر امام معصوم که خود پایه و اساس شریعت است، اجازه داده باشد، نیازی به مشروعیت خلیفه نیست. به دیگر سخن، به اعتقاد شیعه، نفس فعل امام در این مقام نشان‌دهنده مشروعیت این فعل است و هیچ دلیل قطعی‌تری از خود فعل امام در این مقام وجود ندارد.
سایر واکنش‌های شیعیان به اظهارات گرگیج
با گسترش و انتشار خبر اظهارات گرگیج، شیعیان که در آستانه ایام فاطمیه اول قرار داشتند برآشفتند. سخنگوی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، آیت‌الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، آیت‌الله نورمفیدی نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان، تولیت آستان قدس رضوی و دیگرمسئولان در بیانیه‌های جداگانه ضمن تأکید بر وحدت میان مذاهب اسلامی، این اظهارات را وحدت‌شکن و خلاف مصلحت دانستند.
همچنین علما و مدرسان حوزه‌های علمیه قم، مشهد و دیگر نقاط ایران نیز علاوه بر پاسخ‌های علمی و تاریخی که به‌صورت مکتوب و رسانه‌ای به این اظهارات دادند، با نگارش بیانیه‌های متعدد خواستار برخورد با این اظهارات شدند.
در میان توده شیعیان نیز کمپین‌هایی با درخواست محاکمه گرگیج به وجود آمد. همچنین پیام‌هایی از طرف‌های ناشناخته در فضای مجازی دست‌به‌دست شد که در صورت به قتل رساندن گرگیج مبلغ کلانی در شهر نجف اشرف به عامل این حرکت داده می‌شود. البته روشن است که چنین اقدامی مورد پذیرش علمای شیعه و حکومت جمهوری اسلامی ایران نیست و به‌وضوح می‌توان ایادی استکبار را در چنین مواردی حس نمود که شبانه‌روز تلاش می‌کنند به هدف خود که همان برافروختن جنگ مذهبی در کشور عزیزمان ایران است برسند.
واکنش علمای اهل‌سنت ایران به اظهارات مولوی گرگیج
واکنش علمای اهل‌سنت ایران را می‌توان در دو بخش دسته‌بندی کرد؛ علمای اهل‌سنت شمال و غرب کشور، و علمای اهل‌سنت منطقه بلوچستان و شرق کشور. روحانیت اهل‌سنت استان گلستان، ماموستاهای منطقه غرب و شمال غربی کشور و عالمان سنی‌مذهب منطقه خراسانات در اظهارات یا بیانیه‌های مختلف یا به‌صورت ضمنی، وجوب اعتقاد به محبت اهل‌بیت را طرح کرده و هر گونه اظهاراتی که اهانت به اهل‌بیت تلقی شود را نکوهش کردند، یا به‌صورت صریح اظهارات مولوی گرگیج را مورد انتقاد قرار دادند. امضای طومار توسط علمای شیعه و اهل‌سنت گلستان در محکومیت اظهارات گرگیج نیز مؤید همین دیدگاه است.
در مقابلْ علمای اهل‌سنت جنوب کشور و منطقه بلوچستان، ضمن تأکید بر واجب بودن محبت به اهل‌بیت، اظهارات گرگیج را اهانت به اهل‌بیت قلمداد نکردند، بلکه در مقام دفاع از گرگیج برآمدند. به‌باور اینان، عده‌ای فرصت‌طلب با هدف بر هم زدن وحدت میان مذاهب اسلامی در ایران این سخنان را اهانت تلقی کردند و حتی اگر این اظهارات نادرست هم بوده باشد، پس از بیانیه عذرخواهی گرگیج دلیلی ندارد شیعیان واکنش‌های منفی خود را ادامه دهند؛ از جمله مولوی عبدالحمید در خطبه‌های نماز جمعه زاهدان انتقاداتی پیرامون عزل مولوی گرگیج مطرح نمود و در نامه‌ای به مقام معظم رهبری خواستار مداخله مستقیم ایشان در این موضوع گردید.
واکنش شبکه‌های بیگانه به اظهارات مولوی گرگیج
شبکه‌های بیگانه که همواره مترصد مسئله‌ای برای ضربه زدن به وحدت دینی و ملی ایران و نظام جمهوری اسلامی هستند، از این فرصت استفاده کرده و مشغول سیاه‌نمایی شدند. علاوه بر شبکه سلطنتی بی‌بی‌سی و رادیو فردا، عمده فعالیت در این زمینه بر دوش شبکه کلمه قرار گرفته است. کانال تلگرامی شبکه کلمه، به‌همراه برنامه‌های ماهواره‌ای، لحظه‌به‌لحظه اخبار منطقه را مخابره کرده و سعی می‌کرد فضا را در آزادشهر و گالیکش امنیتی نشان دهد. آنها می‌کوشیدند تا طرفداران مولوی گرگیج را به کوچه و خیابان بکشانند تا تقابل جدی‌تری رخ دهد. این شبکه‌ها تلاش کردند حضور مولوی گرگیج در فرمانداری و تصویری که از وی منتشر شد را نوعی اجبار از طرف حکومت قلمداد کنند، در حالی که مولوی گرگیج در فایل تصویری دیگری که در منزل خود منتشر کرد مردم را به وحدت فراخوانده و درباره تفرقه و ایجاد آشوب هشدار داد. گرگیج در طول دو هفته گذشته نیز با حضور در نماز جمعه گالیکش، به آزادشهر نرفت. البته این مسئله نیز خالی از حواشی نبوده است.
به هر روی، دامن زدن شبکه کلمه به این مسئله در حالی است که شبکه مذکور شبکه‌ای وهابی است و به‌لحاظ فقهی و عقیدتی میانه‌ای با اهل‌سنت ایران -که به‌لحاظ عقیدتی اشعری یا ماتریدی هستند و به‌لحاظ فقهی حنفی یا شافعی هستند- ندارد، اما در این غائله برای دشمنی با تشیع خود را به‌عنوان نماینده اهل‌سنت نشان می‌دهد.
نتیجه‌گیری
آنچه گذشت را می‌توان عصاره‌ای از وقایع چند هفته گذشته به شمار آورد. آنچه دارای اهمیت این است که نباید به بهانه وحدت در مقابل اظهارات نسنجیده سکوت کرد، اما از سوی دیگر نیز برخوردی که صورت می‌گیرد نیز باید با رعایت انصاف و عدالت باشد. اظهارات یک فرد را نباید به‌پای یک طایفه، قوم یا مذهب گذاشت و همان‌گونه که بسیاری از علمای اهل سنت نسبت به این ماجرا واکنش نشان داده و اظهار برائت کردند، نباید این مسئله منجر به توهین به مقدسات برادران اهل سنت شود. شایان ذکر است همزمانی این واقعه با انتشار فیلم «بانوی بهشت» نشان دهنده این مسئله است که هدف هر دو مسیر خدشه وارد کردن در وحدت اسلامی است.
