جامعه مدرسین، تعیین مصداق یا تبیین ویژگی
حسن اجرایی[1]
مقدمه
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در بهار ۱۴۰۰، لزوم مطالعه شیوه نقش‌آفرینی و تبیین رویکردهای نهادهای مدنی و حوزوی کشور را بیش از پیش برجسته ساخته است. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز به‌عنوان نهادی حوزوی، همواره جایگاه مستحکم و مؤثری در انتخابات داشته و در جریان دوره‌های مختلف انتخابات مجلس خبرگان، ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی، علاوه بر دعوت از مردم برای شرکت در انتخابات، کاندیداهای مورد تأیید خود را نیز اعلام کرده و این نامزدها در موارد بسیاری به پیروزی دست یافته‌اند. با این حال عملکرد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم فراز و فرودهایی داشته است.
در جریان برگزاری انتخابات مجلس یازدهم که دوم اسفند ۱۳۹۸ برگزار شد، نهاد مذکور تنها به صدور بیانیه‌ای در راستای دعوت از مردم ایران برای حضور و مشارکت در انتخابات مجلس اکتفا کرد و به‌رغم تبیین ویژگی‌ها و رویکردهایی برای مجلس یازدهم، هیچ نامزد معینی را مورد تأیید قرار نداد.[2] اتخاذ چنین رویکردی در شرایطی صورت گرفت که در جریان برگزاری انتخابات مجلس دهم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با معرفی سه کاندیدا، یعنی علی لاریجانی، محمدرضا آشتیانی و علی بنایی، مردم را به رأی دادن به آنان دعوت کرد.[3] از این میان تنها علی لاریجانی توانست به‌عنوان دومین نماینده شهر قم از حیث تعداد آرا، به مجلس دهم راه یابد. به گزارش برخی خبرگزاری‌ها، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در نشست شورای عالی[4] این نهاد، بر لزوم عدم ورود مصداقی به انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در شهر قم تأکید کرده بودند.[5]
در ادامه چنین روندی، سخنان آیت الله مرتضی مقتدایی، نائب‌رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در اوایل آبان ۱۳۹۹، بار دیگر موضوع حمایت جامعه مدرسین از کاندیداها را برجسته ساخت. وی در این باره گفته بود: «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تمام تلاش خود را برای تشویق مردم در زمینه مشارکت در امر انتخابات به کار خواهد بست، اما در موضوع معرفی کاندیدا، نقشی نخواهد داشت».[6]
احتمال تغییر رویکرد
مجموعه آنچه شرح داده شد و به‌طور ویژه، سخنان آیت الله مرتضی مقتدایی، فارغ از آنکه مورد توجه رسانه‌های چاپی و اینترنتی قرار گرفت، در مجامع و محافل حوزوی نیز با تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌هایی همراه شد؛ از آن جمله اینکه رویکرد تازه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تغییری قلمداد شد که هدف آن جلوگیری از اختلافات و درگیری‌های درونی است که پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ و همچنین انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ در میان اعضا و طیف‌های مختلف این نهاد حوزوی بروز یافت.
در چنین وضعیتی، خاطرات مرحوم آیت الله محمد یزدی، نیز دست‌کم به‌عنوان یکی از شواهد، مورد توجه قرار گرفت که بر اساس خاطرات مذکور، جامعه مدرسین در جریان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲، به‌دلیل اختلافات عمیق درباره حمایت از کاندیدای خاص، تا مرز تجزیه پیش رفته است.[7] برخی تحلیلگران با اتکا به خاطرات ایشان بر آن بودند که تجربه ناخوشایند مذکور سبب شده است تا این نهاد حوزوی حمایت از کاندیدای خاص، دست‌کم در انتخابات ریاست جمهوری را تکرار نکند و تنها به دعوت از مردم و تبیین ویژگی‌های کاندیدای اصلح اکتفا کند و بر این اساس، اظهارات آیت الله مقتدایی نیز در تداوم چنین تغییر رویکردی قابل فهم می‌نمود.
مرحوم یزدی، ریاست شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در شرایطی در ۱۹ آذر ۱۳۹۹ درگذشت که بحث و گفتگوی رسانه‌ای در باب نقش‌آفرینی انتخابات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در جریان بود و یک روز پیش از آن، حجت الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم، سخنگوی جامعه روحانیت مبارز، از گفتگوهایی سخن گفت که بین نهاد متبوع وی و جامعه مدرسین صورت گرفته تا نهاد حوزوی مذکور نیز در صحنه انتخابات نقش‌آفرینی کند.آقای مصباحی مقدم همچنین به مصوبه‌ای اشاره کرده است که در جامعه مدرسین به تصویب رسیده است تا از اعلام کاندیدای خاص در انتخابات ۱۴۰۰ خودداری نمایند. سخنگوی جامعه روحانیت مبارز، دلیل مصوبه مذکور را چنین بیان کرده است: «چون نگرانی آنها ناشی از وضعیت قبلی انتخابات بوده است و این وضعیت جدید، علی‌القاعده، باید نگرانی آقایان را برطرف کرده باشد».[8]
چرخش جامعه و حمایت دیرهنگام
از خلال آنچه گفته شد می‌توان دریافت که گرچه هیچ‌گاه چنین تغییر رویکردی به‌طور رسمی از سوی جامعه مدرسین اعلام نشده و حتی اظهارات آیت الله مقتدای نیز در واقع جمع بندی کمیسیون سیاسی بوده که به عنوان موضع گیری رسمی قلمداد نشده است،اما به نظر می رسد اصل این بحث در بین بزرگان این نهاد مهم حوزوی مطرح بوده است.
با تمام موارد پیش گفته اما آنچه در عمل اتفاق افتاد و در نهایت در انتخابات ریاست جمهوری اخیر با تصویب دو سوم اعضای جامعه اعلام رسمی گردید، حمایت صریح از حجت الاسلام رئیسی بود. با این حال توجه به بیانیه‌های صادر شده از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در جریان برگزاری انتخابات مجلس خبرگان و ریاست جمهوری ۱۴۰۰، می‌تواند بیانگر آن باشد که مذاکرات و گفتگوهای درون‌گروهی، دست‌کم تا یک هفته پیش از برگزاری انتخابات جریان داشته است؛ چرا که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در بیانیه شماره یک، دو، و سه «ستاد مرکزی انتخابات میاندوره‌ای پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری» ـ که در ۱۳ خرداد ۱۴۰۰ صادر شده ـ به معرفی کاندیداهای منتخب انتخابات مجلس خبرگان در استان‌های خراسان رضوی، قم، و مازندران پرداخته است،[9] و در بیانیه صادر شده در ۲۳ خرداد ۱۴۰۰، «در پاسخ به مراجعه و سؤالات مکرر مردم مؤمن و انقلابی ایران اسلامی»، تنها به ذکر ملاک‌ها و ویژگی‌های کاندیدای اصلح اکتفا کرده و از ذکر نام خودداری ورزیده است.[10]
سرانجام در بیانیه‌ای دیگر که ۲۴ خرداد ۱۴۰۰ انتشار یافته است، با اشاره به نشست شورای عالی جامعه مدرسین که در ۲۱ خرداد برگزار شده است، «حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید ابراهیم رئيسی»، به‌عنوان نامزد اصلح معرفی شد. بنابر آنچه در اطلاعیه مذکور آمده است، موضوع معرفی کاندیدای اصلح ابتدا در دستور کار کمیسیون سیاسی-اجتماعی جامعه مدرسین قرار گرفته، و پس از برگزاری جلسات متعدد، ارتباط با علمای اعلام و هم‌اندیشی با گروه‌های مختلف و نیز رعایت همه جوانب و معیارها و همچنین ارائه گزارش در جلسات شورای عالی جامعه مدرسین، با نصاب بیش از دو-سوم اعضا، به تصویب رسیده است.[11]
از سوی دیگر، مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،[12] در ۲۲ خرداد ۱۴۰۰، با انتشار اطلاعیه‌ای، «آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی را که دارای سوابق درخشان شناخته شده، صلاحیت‌های جامع، کارآمدی و توانایی اداره کشور می‌باشد، به‌عنوان کاندیدای اصلاح معرفی»[13] نمود.
آنچه در این نوشته مورد توجه قرار گرفت، گمانه زنی ها و برخی دیدگاه ها در داخل جامعه مدرسین می باشد. جامعه مدرسین گرچه در این دوره تصریحاً از کاندید خاص حمایت نمود اما همچنان دوگانه ی تاکید بر اصل مشارکت و بیان ویژگی اصل/ حمایت مصداقی در نسبت حوزه و انتخابات ها به عنوان یک موضوع فکری و چالشی قابل بحث می باشد و جامعه مدرسین به عنوان یک نهاد دیرپا و تاثیرگذار در مناسبات حوزویان با جامعه می تواند در این خصوص با تبیین دقیق رویکردها، الزامات و اقتضائات نقش‌آفرینی‌های حوزوی، فرهنگی و سیاسی خود، به شکل‌گیری فهم و مفاهمه‌ای روشن‌تر از خود در میان حوزویان و افراد جامعه کمک کند.
منابع
خبرگزاری تسنیم: https://www.tasnimnews.com
خبرگزاری رسا: https://rasanews.ir/fa/news/682475
روزنامه جام جم.
سایت برنانیوز: https://www.borna.news
سایت برنانیوز: https://www.borna.news
سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: https://www.jameehmodarresin.org
سایت خبرآنلاین: https://www.khabaronline.ir
[1] دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد فلسفه دین.
[2]. سایت خبرآنلاین، ۳۰ بهمن ۱۳۹۸.
[3]. سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۲۰ بهمن ۱۳۹۴.
[4]. بر اساس اساسنامه جامعه مدرسین، مصوب ۲۴ آذر ۱۳۸۳، شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، از ارکان و عالی‌ترین جایگاه تصمیم‌گیری جامعه مدرسین، متشکل از اعضای رسمی این نهاد است. دیگر ارکان جامعه مدرسین عبارتند از: هیأت مؤسس، شورای عالی، رئیس شورای عالی، و هیأت رئیسه.
[5]. خبرگزاری تسنیم، ۲ آذر ۱۳۹۸.
[6]. سایت خبرآنلاین، ۱۰ آبان ۱۳۹۹.
[7]. روزنامه جام جم، ۱۱ تیر ۱۳۹۲، ش ۳۷۳۰، ص ۲.
[8]. سایت برنانیوز، ۱۹ آذر ۱۳۹۹.
[9]. سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳ خرداد ۱۴۰۰.
[10]. سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۲۳ خرداد ۱۴۰۰.
[11]. سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۲۴ خرداد ۱۴۰۰.
[12]. بنابر اساسنامه مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مصوب ۱۳ دی ۱۳۹۲، این نهاد مستقل از جامعه مدرسین و با هدف توسعه دائره تشکیلاتی جامعه مدرسین تأسیس شده و اعضای آن اساتید و مدرسین سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم هستند که عضویت آنان در مجمع عمومی باید به تأیید شورای عالی جامعه مدرسین برسد.
[13]. خبرگزاری رسا، ۲۴ خرداد ۱۴۰۰.
